Przebieg postępowania upadłościowego uregulowany jest ustawą z 28 lutego 2003 Prawo Upadłościowe, która określa:
- zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami;
- zasady dochodzenia roszczeń od niewypłacalnych dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej;
- skutki ogłoszenia upadłości;
- zasady umarzania zobowiązań upadłego będącego osobą fizyczną.
Naczelną zasadą postępowania upadłościowego jest zasada tzw. optymalizacji czyli prowadzenie go w taki sposób, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.
W postępowaniu upadłościowym interes grupowy wierzycieli dominuje nad ich interesami indywidualnymi, co przejawia się między innymi w obowiązywaniu zakazu wszczynania i prowadzenia postępowań egzekucyjnych z masy upadłości, a także w systemie kolektywnego podejmowania decyzji przez wierzycieli (głosowanie na zgromadzeniu wierzycieli, funkcjonowanie rady wierzycieli).
Wszczęcie postępowania upadłościowego może nastąpić wyłącznie na wniosek złożony przez podmioty określone w ustawie i tym samym nie może być wszczęte z urzędu np. przez Sąd. Do podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości należą:
- dłużnik dłużnik / jego reprezentant wskazany w ustawie;
- wierzyciel osobisty, tzn. taki, który może poszukiwać zaspokojenia z całego majątku dłużnika teraźniejszego i przyszłego;
- podmioty o szczególnym charakterze, w przypadkach wskazanych w ustawie, np. organ udzielający pomocy publicznej.
Przy czym ogłoszenie upadłości może nastąpić wyłącznie w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny a którym to w rozumieniu ustawy jest dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.
Z drugiej strony natomiast upadłość można ogłosić jedynie w stosunku do podmiotu posiadającego tzw. zdolność upadłościową, którą posiadają:
- przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego, czyli osoby fizyczne, osoby prawne albo jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową;
W tym również:
- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej;
- wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;
- wspólnicy spółki partnerskiej;
- osoby fizyczne tzw. konsumenci.
Podmioty postępowania upadłościowego
Wśród podmiotów postępowania można wyróżnić organy postępowania upadłościowego oraz uczestników postępowania upadłościowego.
Organami postępowania upadłościowego są:
- Sąd upadłościowy,
- sędzia-komisarz,
- syndyk,
- nadzorca sądowy oraz zarządca.
Uczestnikami postępowania upadłościowego są: dłużnik i podmiot, który zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości (w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości), upadły (we właściwym postępowaniu upadłościowym), wierzyciel oraz organy wierzycieli: zgromadzenie wierzycieli i rada wierzycieli.
Ponadto w postępowaniu upadłościowym w określonych ustawą wypadkach uczestniczyć mogą: komornik sądowy, notariusz lub biegły sądowy.
Rodzaje postępowania upadłościowego
Generalnie rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje postępowania upadłościowego:
- upadłość tzw. likwidacyjna czyli zmierzająca do sprzedaży całego majątku dłużnika w celu zaspokojenia wierzycieli;
- upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami.
Postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku polega na zbyciu majątku upadłego wchodzącego w skład masy upadłości i zaspokojeniu wierzycieli z uzyskanych w ten sposób funduszy. Z dniem ogłoszenia upadłości majątek dłużnika staję się masą upadłości co do której jest on pozbawiony prawa zarządu jak i prawa do dysponowania jego składnikami. Upadły musi bowiem wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek. Syndyk następnie ustala skład masy upadłości poprzez sporządzenie spisu inwentarza a następnie dokonuje jego likwidacji przez sprzedaż jej składników w postaci przedsiębiorstwa, ruchomości bądź nieruchomości, przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie albo zbycie innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości.
Uzyskane w ten sposób fundusze masy upadłości są dzielone między wierzycieli na podstawie planu podziału. Kolejność i wysokość zaspokojenia wierzycieli określa ustawa. Po dokonaniu wszystkich tych czynności sąd upadłościowy stwierdza zakończenie postępowania upadłościowego, a upadły odzyskuje prawo do dysponowania majątkiem.
Postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu oznacza upadłość, która prowadzi do osiągnięcia swojego celu w inny sposób niż poprzez likwidację masy upadłości Upadłość w tym przypadku pełni funkcje restrukturyzacyjne i jest on możliwa wtedy, gdy wierzyciele są zainteresowani w utrzymaniu przedsiębiorstwa upadłego, którego funkcjonowanie stwarza możliwość zaspokojenia choćby części ich wierzytelności. Masą upadłości zarządza co do zasady upadły pod nadzorem nadzorcy sądowego. Przedsiębiorstwo upadłego nadal funkcjonuje. Upadły, wierzyciel bądź nadzorca sądowy w odpowiednich terminach zgłaszają propozycje układowe, określające sposób restrukturyzacji zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości.
Restrukturyzacja może polegać między innymi na odroczeniu płatności zobowiązań, zmniejszeniu sumy długów czy rozłożeniu ich na raty. Wierzyciele uwzględnieni na liście wierzytelności głosują nad układem. Zawarcie układu zatwierdza sąd w drodze postanowienia. Układ może zostać zmieniony bądź uchylony w zależności od sytuacji i postępowania upadłego. Jeżeli układ zostanie wykonany, sąd stwierdza ten fakt postanowieniem, a upadły odzyskuje prawo do dysponowania majątkiem.
Po ogłoszeniu upadłości sąd upadłościowy może zmienić tryb postępowania upadłościowego pod warunkiem zaistnienia odpowiednich przesłanek..
